In 2023 scheidden de ouders van 22.796 kinderen na een huwelijk. Daarnaast zijn er jaarlijks naar schatting ruim 20.000 kinderen van wie de ouders uit elkaar gaan zonder dat ze getrouwd waren (bron: CBS). Een scheiding van ouders heeft vaak groot effect op kinderen. Zo ervaren kinderen met gescheiden ouders gemiddeld meer problemen dan kinderen zonder gescheiden ouders, blijkt uit (inter)nationale studies.
Na een scheiding is er bij kinderen over het algemeen meer sprake van:
- een lagere mate van tevredenheid of geluk;
- emotionele problemen (depressieve gevoelens, stress, angst, identiteitsproblemen en een laag zelfbeeld);
- gedragsproblemen (agressief of vijandig gedrag, meer drugs- en alcoholgebruik, vandalisme en andere vormen van strafbaar gedrag);
- problemen op school (lagere cijfers, zittenblijven, spijbelen en concentratie- of motivatieverlies);
- problemen in sociale relaties met familie en vrienden;
- lichamelijke problemen (hoofdpijn, buikpijn, slaapproblemen en andere stressklachten).
Veranderingen zorgen voor stress
De gebeurtenissen en omstandigheden rondom een scheiding zijn van invloed op hoe kinderen een scheiding doormaken. “Hoe meer veranderingen en hoe stressvoller de situatie voor het kind en de ouders, hoe groter de kans op problemen. Veelvoorkomende veranderingen die voor stress kunnen zorgen, zijn onder meer verhuizingen, afspraken rondom de woonsituatie, minder of ander contact met gezinsleden, financiële achteruitgang en ruzies tussen ouders. Vaak hebben ouders die in scheiding liggen minder oog voor de behoeften van hun kinderen. Wanneer ouders vaak ernstige ruzies hebben en het belang en het welzijn van de kinderen uit het oog verliezen, spreken we van een complexe scheiding, of vechtscheiding. Dit vergroot de kans op problemen bij kinderen”, licht Bart toe.
Bij 20 procent van de kinderen die een scheiding meemaken, blijven de problemen doorgaan. Bij ongeveer 80 procent gaat het na zo’n twee jaar weer goed, meldt het Nederlands Jeugdinstituut (NJi). Het helpt volgens het instituut als ouders op tijd hulp vragen. Het helpt ook als professionals rondom een gezin samenwerken. Dat is de reden dat Bart, sinds 2018 fractievoorzitter en raadslid voor D66 bij Wijk bij Duurstede, in 2021 samen met VVD-raadslid Ed Speijer en steunfractielid Marijke Dekker, een initiatiefvoorstel indiende bij de Gemeenteraad van het Utrechtse vestingstadje met 23.953 inwoners. Het voorstel heeft als doel de schade van scheidingen te beperken en het aantal vechtscheidingen terug te dringen met een integrale aanpak. Het voorstel werd unaniem aangenomen door de Raad van Wijk bij Duurstede.
Wat houdt het plan Scheiden zonder Schade in?
Door vanuit een integrale aanpak (vroegtijdig) informatie, mediation, procesbegeleiding en andere passende vormen te bieden, kan het aantal vechtscheidingen worden verminderd. Daarmee kan de schade voor alle betrokkenen, maar met name voor kinderen, worden beperkt. Bovendien wordt ook extra leed bij betrokkenen voorkomen, zoals mentale problematiek, financiële problemen, een vijandige sfeer, huiselijk geweld en ondertoezichtstelling.
“Door vroegtijdig de juiste informatie over de gevolgen van een scheiding duidelijk te maken, kunnen we stellen en gezinnen helpen bij hun keuze om wel of niet uit elkaar te gaan. Soms denken partners bijvoorbeeld ten onrechte dat scheiden een oplossing biedt voor schulden of huisvestingsproblematiek. Een interventie kan dan mogelijk bijdragen aan het in stand houden van een relatie”, licht Bart toe.
Hiermee wil hij niet zeggen dat bij elkaar blijven altijd de juiste oplossing is. “Maar als stellen gaan scheiden voorkom je met vroegtijdig informeren, helpen en begeleiden vaak dat het tot een vechtscheiding komt.” Door te praten met de professionals van het Startpunt Scheiden dat binnen Wijk bij Duurstede speciaal hiertoe is opgericht, krijgen partners een helder, objectief beeld van alle consequenties die met hun scheiding kunnen samenhangen. “Dit inzicht leidt tot minder irrationele beslissingen en er wordt sneller een passend en sluitend convenant gesloten, waardoor er minder leed ontstaat. Financiële problemen worden aangepakt en we zorgen dat kinderen kunnen blijven meedoen en gelijke kansen hebben bij hun ontwikkeling, welzijn en schoolcarrière”, licht Bart toe.
Tijdens de gesprekken wordt gewerkt aan het kanaliseren van gevoelens van woede en verdriet bij de scheidende partners. Daarmee worden kostbare, onnodige en langlopende juridische procedures vermeden en last but not least kan mogelijk de inzet van kinderbeschermingsmaatregelen worden voorkomen. Bart: “Uiteindelijk verwachten wij zo ook fors op de kosten voor jeugdzorg, zeker als we het hebben over inpandige jeugdzorg – uithuisplaatsingen et cetera – te kunnen besparen. Want ook de maatschappelijke prijs van scheidingen is hoog.”
“Uiteindelijk verwachten we fors
op de kosten voor jeugdzorg te kunnen besparen”
Integrale aanpak een must
Cruciaal voor het succes van dit project is een integrale en vraaggerichte aanpak, waarbij samenwerking tussen het sociaal en juridisch domein een must is. Gezinnen staan centraal en krijgen waar nodig juridische ondersteuning, mentale hulpverlening, hulp van jongerenwerk, advies over werk- en inkomen, schulddienstverlening en hulp bij het vinden van woonruimte. “Wij benaderen een scheiding als een life event. Het is een ingrijpende gebeurtenis die hoort bij het leven, waar niemand zich voor hoeft te schamen. Door er anders naar te kijken, gaan we er ook anders mee om”, benadrukt Bart.
Zo’n integrale aanpak is alleen mogelijk als partijen die bij scheidingen betrokken zijn actief samenwerken. Het netwerk in Wijk bij Duurstede bestaat naast de gemeente uit Stichting Binding, het Juridisch Loket, de Regionale Sociale Dienst (RSD), advocaten en mediators, Samen Veilig (SAVE), politie, scholen, leerplichtambtenaren, kerken, de voedselbank, het consultatiebureau, huisartsen, zorgverleners, relatietherapeuten en coaches, kinderopvangorganisaties, verloskundigen en woningbouwcorporaties. “Het helpt dat we plattelandsgemeente zijn, waar vrijwel iedereen elkaar kent en de lijntjes dus kort zijn. Zo kan er efficiënt en effectief worden samengewerkt, gesignaleerd en tijdig worden doorverwezen”, licht Bart toe.
Eén regisseur per gezin
Daarnaast is het belangrijk dat één iemand de regie voert. Per gezin wordt er een casemanager/scheidingscoach aangewezen. Dit zorgt voor daadkracht en heldere communicatie. Het project, en Startpunt Scheiden in het bijzonder, is goed onder de aandacht gebracht bij de inwoners van Wijk bij Duurstede, zodat potentieel toekomstige cliënten weten waar ze moeten zijn als ze ondersteuning willen bij hun scheiding. Bart: “Als mensen op de hoogte zijn van het bestaan van deze hulpverlening en van de meerwaarde die het hen en hun kinderen kan bieden, zullen zij bij eventuele scheidingsplannen in de toekomst eerder aankloppen. Daarnaast is het startpunt digitaal én telefonisch goed vind- en bereikbaar.”
Deze pilot heeft een subsidiebedrag van 160.000 euro ontvangen van Divosa, dat kennis, netwerk en belangenbehartiging biedt aan leidinggevenden in het sociaal domein. Daarnaast heeft de gemeente Wijk bij Duurstede 16.250 euro voor 2022 en 48.750 euro voor 2023 beschikbaar gesteld voor het vervolg van de pilot ‘Scheiden zonder Schade’. Met het project anticipeert de gemeente op de nieuwe wet voor gesubsidieerde rechtsbijstand die naar verwachting in 2025 van kracht wordt. “De stelselverandering die deze wet met zich meebrengt moet de afstand tot rechtshulp voor mensen met een smalle beurs verkleinen”, licht Bart toe.
Wat levert Scheiden zonder Schade op?
In 2023 hebben zich 40 cliënten gemeld bij het Startpunt Scheiden. Hiervan zijn er 33 cases afgerond in datzelfde jaar en liepen er 7 nog door in 2024. “De hulp die is geboden verschilt sterk. Soms gaat het om financieel advies, soms willen mensen alleen maar even van zich afpraten. Er wordt hierbij altijd de balans gezocht tussen pamperen en aanpakken”, vertelt Bart trots, die verwacht dat er zo aanzienlijk is bespaard op kosten voor onder meer jeugdzorg.
Uit onderzoek van Significant blijkt dat de gemeentelijke kosten bij een hoog complexe scheiding al gauw 32.000 euro bedragen. Bij een permanente uithuisplaatsing van een jong kind kunnen de totale kosten per kind oplopen tot ruim 320.000 euro. Bart: “Hoe snel een dergelijke kostenbesparing behaald kan worden, is moeilijk in te schatten, maar dát er kostenbesparingen gerealiseerd kunnen worden met dit project staat als een paal boven water.” ‘Minder leed’ en ‘kansengelijkheid’ zijn vrijwel niet te vertalen naar geldbedragen, net als ‘kwaliteit van leven’ of ‘een gelukkige jeugd’. Maar de maatschappelijke winst is groot.
Met dit project wordt de periode van stress verkort en is er direct aandacht voor de mentale problemen die er kunnen ontstaan bij scheidingen, bij zowel ouders als kinderen. “Zo besparen we op de kosten voor jeugdzorg en door escalatie te voorkomen en te werken aan emotieregulering verwachten we dat er minder kinderbeschermingsmaatregelen hoeven worden ingezet.” Daarnaast verwacht Bart dat als er scheidingen of relatiebreuken kunnen worden voorkomen met dit project, kan worden bespaard op kosten die komen kijken bij een beroep op bijzondere bijstand, dubbele bewindvoering (bij ernstige schulden) of dubbele uitkeringslasten. Ook zal er in die gevallen minder een beroep worden gedaan op (her)huisvesting en op schuldhulpverlening.
Landelijke uitrol?
Het project wordt met veel interesse gevolgd door andere gemeenten. “Onze beleidsmedewerkers worden regelmatig gebeld met vragen en informatieverzoeken. Op dit moment onderzoekt Divosa of er ruimte is voor landelijke uitrol.” Bart is daar uiteraard een groot voorstander van. “Hoe eerder ouders geïnformeerd worden over de mogelijke gevolgen voor kinderen van een scheiding, en hoe eerder ze ondersteuning en hulp kunnen krijgen, hoe groter de kans is dat ouders op een goede manier uit elkaar gaan. Zo wordt voorkomen dat problemen uit de hand lopen, met alle nare gevolgen voor de kinderen. College en raad werken hierbij samen. Het is belangrijk om over je eigen schaduw heen te stappen, met één doel voor ogen: minder leed voor kinderen en hun naasten.”
