Nederlanders kunnen weer opgelucht ademhalen nu de winter voorbij is en de energiecrisis afgezwakt lijkt. Toch? Het Centraal Planbureau (CPB) sprak op 9 maart 2023 in elk geval gunstige verwachtingen uit over de koopkracht: die blijft dit jaar gelijk en groeit komend jaar met 2,0%. Helaas, voor de armste huishoudens zijn de financiële vooruitzichten een stuk minder rooskleurig.
Volgens de CPB-raming stijgt het aantal Nederlanders dat onder de armoedegrens leeft van 815.000 naar bijna een miljoen. Hoewel de energieprijzen weer gedaald zijn en de Europese gasvoorraden goed gevuld lijken, kan energiearmoede toch weer de kop opsteken bij deze groep. Het CPB rekende een aantal scenario’s door. Wanneer de winter bijvoorbeeld streng wordt, zullen eventuele stijgende energieprijzen de huishoudens met een laag inkomen weer het hardste treffen. Voor het sociaal domein ligt hier dus een belangrijke uitdaging.
Flinke lijst met energiemaatregelen
Gemeenten moesten afgelopen winter met pijn in het hart aanzien hoe wanhopig sommige burgers waren door de hoge energieprijzen. Ouderen, chronisch zieken, mensen die al op hun tandvlees liepen: ze konden deze kopzorgen er niet bij hebben. Het viel onze Wyzer-professionals binnen het sociaal domein op dat deze inwoners vaak een bredere hulpvraag stelden. Niet: ‘Heb ik recht op hulp van een energiecoach?’ of ‘Hoe werkt de witgoedregeling precies?’ Maar: ‘Ik kom elke maand geld tekort. Welke potjes zijn er voor mij?’ Het antwoord op die laatste vraag bleek best complex. Energiemaatregelen verschilden per gemeente.
Daarnaast waren er nog landelijke regelingen zoals energiesteun via toeslagen en het prijsplafond voor gas en licht. Het lijkt er overigens op dat we die genoemde landelijke regelingen niet terug gaan zien volgende winter. Ook is er nog geen duidelijkheid over de energietoeslag voor 2023.
4 tips om je voor te bereiden
Wat kunnen gemeenten in deze situatie doen om inwoners er tóch warmpjes bij te laten zitten? En om vol goede moed te starten met een plan voor de koudere maanden van 2023/2024? Het is goed om daar vroeg mee te beginnen. We zetten een aantal tips op een rij:
Tip 1: communiceer tactvol over regelingen
De eerste tip: sta stil bij de manier waarop je communiceert over maatregelen. Inwoners moeten zich aangesproken voelen (‘deze hulp is echt voor mij bedoeld’). En ze moeten niet bang zijn dat iets tóch geld kost. Advies van een energiecoach bijvoorbeeld: dat klinkt duur. Kwetsbare burgers zijn soms bang dat ze dat geld toch weer terug moeten betalen. Sinds de kinderopvangtoeslagaffaire is dat een gevoelig punt. Heldere communicatie is essentieel.
Tip 2: begin zo snel mogelijk met isolatieprogramma’s
Mensen met de laagste inkomens wonen in de slechtst geïsoleerde huizen. Uit het TNO-rapport Energiearmoede in Nederland blijkt dat vooral inwoners van de noordelijke provincies hier last van hebben. Waarschijnlijk omdat zij vaak in eengezinswoningen met een slecht energielabel wonen, in tegenstelling tot bijvoorbeeld armere Utrechters die kleine appartementen huren waar minder warmte ‘weglekt’.
Voor bewoners van sociale huurwoningen moeten gemeenten rekenen op een helpende hand van woningbouwcorporaties bij het oplossen van dit probleem. Zo kun je als gemeente samen met de woningbouw kijken naar kleine eerste ‘duurzaamheidsupgrade-stappen’. Dubbel glas bijvoorbeeld.
Voor huiseigenaren kunnen gemeenten lokale isolatieprogramma’s voor koopwoningen maken vanuit het Nationaal Isolatieprogramma. Bouwend Nederland deed hierover in februari een oproep: dien als gemeente een voorstel in én begin alvast met plan- en besluitvorming, voorbereidingen voor aanbestedingsprocedures en het organiseren van samenwerkingen met (lokale) uitvoerende marktpartijen.
Tip 3: scherp maatregelen en voorlichting rondom besparen aan
Een volgende tip is inzetten op energiebewustwording bij inwoners. Veel gemeenten doen dit al door bijvoorbeeld radiatorfolie en tochtstrips aan te bieden en energieteams inwoners te laten adviseren over energiebesparing. De warmere maanden geven ons tijd om die maatregelen te evalueren en aan te scherpen.
Tip 4: maak het overzichtelijk voor de burger
De laatste tip: creëer voor de inwoner overzicht in het oerwoud aan energiemaatregelen, bijdragen voor maatschappelijke participatie en armoederegelingen. Bijvoorbeeld met een overzichtswebsite waarop alle verschillende mogelijkheden staan opgesomd. Met daarop niet alleen de regelingen voor minima, maar ook voor de ‘net-niet-minima’ en andere doelgroepen zoals chronisch zieken. Burgers weten immers vaak zelf niet onder welke noemer ze vallen en welke specifieke regeling ze zoeken: ze komen simpelweg geld tekort.
Aandacht voor de vergeten groep
Een groeiende groep burgers klopt bij gemeenten aan omdat ze in financiële nood verkeren. Dat is een zorgwekkende ontwikkeling. Maar misschien moeten we ons nog wel veel meer zorgen maken om een andere groep. Er kwamen afgelopen winter verontrustende signalen bij gemeenten binnen over burgers die rigoureuze maatregelen namen vanwege de energiecrisis. Mensen die – ondanks toenemende schimmelvorming in huis – de verwarming helemaal niet meer aan durven zetten. Of zelfs verder gaan en hun energiecontract laten ontbinden. Zij weten niet altijd op welke hulp ze recht hebben. Deze mensen kunnen last hebben van psychische kwetsbaarheden, of proberen zich juist vanuit een zelfredzame instelling (overdreven) opofferingsgezind op te stellen. Zij denken: ik red me wel, een ander heeft de hulp vast harder nodig dan ik. Een houding waardoor ze soms letterlijk in de kou komen te staan.
Over oplossingen wordt al volop nagedacht. In januari begon de gemeente Amsterdam een proef waarbij de netbeheerder adresgegevens van inwoners zonder energiecontract doorgeeft aan de gemeente. Dezelfde gemeente is in november gestart met een maatwerkprogramma van onze Wyzer Academie: klantbegeleider inkomen. Inkomensconsulenten worden omgeschoold tot klantbegeleider inkomen en zij gaan inzetten op een actievere benadering van kwetsbare burgers. Mooie manieren om proactief op zoek te gaan naar deze ‘vergeten groep’.
Op zoek naar meer tools voor jouw gemeente?
Wyzer staat voor een lokale overheid die krachtige middelen én mensen tot haar beschikking heeft om Nederlanders door moeilijke tijden te helpen. Wil je de medewerkers van jouw gemeente nog meer tools geven als het gaat om armoedebestrijding, bewindvoering, de Participatiewet of schuldhulpverlening? Met de cursussen en trainingen van de Wyzer Academie zijn ze weer helemaal op de hoogte. Meer weten over onze maatwerkprogramma’s? Stuur dan een e-mail naar academie@wyzer.nl. We denken graag met je mee!
